حجت‌الاسلام داود مهدوی‌زادگان دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در یادداشتی با عنوان «جایگاه قاعده لاحرج در فقه سیاسی امامیه و فقه شبه‌خوارجی» به اظهارات اخیر آقای سروش محلاتی که اقدام به ارائه تفسیری گزینشی از آیات و روایات کرده و تلاش داشته است برداشت‌های سیاست‌زده خود از منابع دینی را به آیت‌الله صافی گلپایگانی نسبت دهد، واکنش نشان داده است.
متن این یادداشت به‌شرح زیر است:
شاید بتوان گفت که یکی از دلایل ضرورت امامت و ولایت، وجود تفکرات متحجرانه و خوارجی است، چون حاملان چنین تفکری دین و احکام دینی را به‌نفع قدرت‌های سلطه‌گر و عافیت‌طلبان تفسیر به رأی میکنند. اگر ولایت در میان نباشد و برابر تفسیرهای ناصواب آنان نایستد و از کیان اسلامی دفاع نکند؛ جامعه ایمانی در دامان قدرت‌های سلطه‌گر و حاکمان جور و اشراف و عافیت‌طلبان دنیاپرست گرفتار می‌شود و با مصائب بی‌شمار دست و پنجه نرم خواهد کرد، چنان‌که اصلی‌ترین مانع بر سر راه جریان خوارج، امیر ولایت علی‌بن ابی‌طالب علیه السلام بود، او بود که نمی‌گذاشت تفسیربه‌رأی‌ها و تصرف‌های ابزاری از دین رواج پیدا کند، به همین خاطر، آنان با آن حضرت سر ناسازگاری داشتند.
خوارج تفسیر ناب امیرالمؤمنین از اسلام و احکام اسلامی را به‌رسمیت نمی‌شناختند و مسلمانان را با وجود حضور امام به خودبنیادی در ایمان و تفسیر احکام اسلامی و اتخاذ مواضع سیاسی مستقل از حاکم اسلامی فرا می‌خواندند، چنان‌که امروز نیز خوارج زمان برابر ولی فقیه که در امر حکمرانی مأذون شرعی و عقلی و عرفی است، به‌مانند خوارج دوران امامت امیرالمؤمنین عمل میکنند. ویژگی مهم این جماعت شالوده‌شکنی از حکومت دینی و بر هم زدن انسجام جامعه ایمانی حول محور ولایت است. حاملان فقه شبه‌خوارجی در این راستا همواره سعی در برجسته‌سازی احکام و قواعد مربوط به موقعیت‌های خاص و استثنایی در مقابل احکام اولی را دارند.
یکجا با تأکید بر قاعده اضطرار، مردم را به شورش فرا می‌خوانند و آشوب خیابانی علیه حکمرانی دینی را مشروع می‌دانند و در جای دیگر، بر پایه قاعده عسر و حرج، حاکمیت و مردم را به تن دادن و پذیرش ظلم نظام سلطه جهانی دعوت میکنند، در حالی که با همان تفسیری که فقه خوارجی از اضطرار سیاسی ارایه میکند، این حق حاکمیت و مردم است که علیه نظام سلطه بشورند و خواب را از چشم استکبار جهانی بزدایند نه آنکه برابر ظلم آنها سکوت کنند و راه تقیه را پیش کشند، خلاصه اینکه کارویژه فقه شبه‌خوارجی آن است که احکام و قواعد فقهی را از جایگاه واقعی خارج کند و در جایگاه دلخواهی که به‌نفع نظام سلطه تمام می‌شود، تعریف و استقرار ببخشد، لذا در اینجا به بیان جایگاه واقعی قاعده عسر و حرج در حکمرانی دینی و نقد دیدگاه شبه‌خوارجی می‌پردازیم.
احکام و قواعد اسلامی بر دو گونه اصلی و فرعی یا اصلی و استثنایی تقسیم می‌شود؛ اگر حکمی در شرایط عادی و طبیعی تشریع شده باشد؛ آن حکم اولی یا اصلی است مانند حکم نماز که بر هر مسلمان عاقل و بالغی واجب است و ترک آن موجب عقاب اخروی است اما ممکن است برای همه یا برخی از مسلمانان شرایطی پیش آید که انجام آن فریضه به‌شکل تمام و کامل مقدور نباشد، شارع مقدس موافق با آن شرایط خاص، حکم اولی را ترخیص یا ارفاق می‌نماید، یعنی گاه از شدت و حجم حکم کم میکند، مانند نماز مسافر که چهار رکعت به دو رکعت تقلیل می‌یابد یا بدیلی برای آن حکم اولی قرار می‌دهد، مانند تیمم که جایگزین وضو می‌شود، یا حکم اولی تعلیق می‌شود تا در شرایط عادی جبران شود، مانند ابطال روزه در وقت سفر یا مریضی و لزوم قضای آن در وقت حضر یا سلامت جسمانی. قاعده نفی عسر و حرج یکی از همان قواعد ثانوی است.
قاعده نفی عسر و حرج به این معنا است که هرگاه تکلیفی دارای مشقت و دشواری شدیدی باشد که تحمل آن عادتاً برای مکلف یا مکلفین سخت است، آن تکلیف تا بازگشت شرایط عادی به حال تعلیق و نه رفع حکم، در می‌آید. واژۀ «عسر» متضاد «یسر» است و در معناى صعب، تنگ، دشوار، بدخو، مشکل، سخت و سخت شدن روزگار به‌کار مى‌رود (راغب اصفهانی، المفردات فى غریب القرآن، واژه «عسر»). این واژه در قرآن کریم، به همین معناست، چنان که خداوند فرموده است: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً» (شرح: ۵) یا «سَیَجْعَلُ اللّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً» (طلاق: ۷). «حرج» نیز در لغت به‌معناى ضیق، تنگى، تنگنا، گناه و حرام است (المفردات فى غریب القرآن؛ واژه «حرج»). در قرآن نیز واژه حرج به‌معناى ضیق، تنگى، سختى به‌کار رفته است، چنان که خداوند می‌فرماید: «…مایُرِیدُ اللّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لکِنْ یُرِیدُ لِیُطَهِّرَکُمْ…»؛ (مائده: ۶) خداوند نمىخواهد شما را در تنگنا افکند ولى مى‌خواهد شما را پاکیزه گرداند. در آیه دیگرى آمده است: «فَمَنْ یُرِدِ اللّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً…» (انعام: ۱۲۵) و یا: «…ماجَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ…» (حج: ۷۸)، که حرج در هر دو آیه، به‌معناى تنگنا و سختى است.
البته بنای نگارنده در گفتار حاضر بیان ادله قاعده نفی عسر و حرج نیست و به همین اندازه از بیان اجمالی قاعده لاحرج بسنده می‌شود. برای آگاهی از ادله اثبات این قاعده می‌توان به منابع فقهی رجوع کرد اما آنچه در اینجا دانستن آن اهمیت دارد، منطق تعامل احکام اولی و ثانوی است. نسبت میان این دو دسته از احکام و قواعد فقهی مبتنی بر اصول و قواعدی است که در اینجا به اهم این اصول اشاره می‌شود.
امام جمعه تبریز در چند سال اخیر با حضور خود در این شهر و برخی اقداماتش، به یکی از مردمی‌ترین و محبوب‌ترین شخصیت‌های کشور تبدیل شده است.
🔹️حجت الاسلام آل‌هاشم امام جمعه‌ای است که سرزده از بیمارستان و درمانگاه گرفته تا خوابگاه دانشجویی را برای گفت‌وگو با مردم انتخاب میکند و برای شنیدن صدای مردم، خودش برای حمل‌ونقل از ناوگان عمومی همچون اتوبوس و تاکسی استفاده میکند.
اشتیاق مردم نسبت به این شخصیت ها حاکی از این حقیقت است که حضور پدرانه روحانیت در کنار مردم و غرق نشدن در فضای اداری، از عناصر اصلی بقا انگیزه اسلامی و انقلابی در جامعه است.
مقایسه پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب با آنچه در جملات #سیدحسن_مصطفوی آمده است، پاسخ برخی ابهامات را در خصوص چرایی برخی مواضع وی روشن میکند.
گرچه این نکته بر اهل اطلاع پنهان نبوده است، ولی از گذشته برای برخی این ابهام وجود داشت که همراهی امثال سید حسن مصطفوی با جریان روشنفکری و اصلاحات، تا چه اندازه از روی مصلحت سنجی و جذب این جریان ها است و تا چه اندازه از روی اعتقاد به مبانی آن ها است و دوری از تفکر و آرمان امام خمینی و انقلاب؟
برخی انتقادات در ذهن ایشان از عملکرد جامعه مدرسین و جریان انقلابی باعث همسویی ایشان با جریانات زاویه دار گشته یا واقعا از نظر فکری به آنان نزدیک شده و در مبانی امام خمینی ره مناقشه دارند؟ مناقشات و تجدید نظرهای خطرناک و تاثیرگذار در مسیر انقلاب که متاسفانه آن را ابراز نمیکنند و با نام امام، تفکرات و جریاناتی را تقویت میکنند که امام خمینی ره همیشه با عنوان لیبرال ها و غربگرایان از آنان یاد میکردند و نسبت به خطر آنان هشدار میدادند و آنان را مقصر اصلی تجربه تلخ مشروطه و قتل شیخ فضل الله ها و نابسامانی اوضاع، پس از انقلاب معرفی میکردند.
جریانی که مجمع محققین و موسسات حوزوی دیگری در حوزه به موازات جامعه مدرسین ایجاد کرد تا رسما انقلاب و افکار امام خمینی ره را تحریف و منطق مقاومت و مبارزه جمهوری اسلامی را به حاشیه براند.
قضاوت قطعی در این باره را به عهده خواننده محترم میگذاریم:
در اعلام تسلیت مقام معظم رهبری در خصوص آیت الله یزدی (قدس سره) آمده بود:
«ایشان ایمانی راسخ به مبانی انقلاب و استقامت در این راه داشت و دارای غیرت دینی و انقلابی بود.»
و در پیام تسلیت سید حسن مصطفوی نیز ثبات قدم آن مرحوم با این عبارت ذکر شده است:
درگذشت حضرت آیت الله شیخ محمد یزدی رحمت الله علیه موجب تأثر علاقه‌مندان و دوستداران ایشان شد...ایشان همواره بر آنچه صحیح می دانستند ثابت قدم ماندند.
در حالی که وی بعد از درگذشت آقای #فیرحی_زنجانی، از او بعنوان《عالمی دردآشنا با هویت دینی》و دارای《همت مخلصانه در امر پیرایش دین و انقلاب اسلامی از تحجّر و جمود و هر ناخالصی زائد》یاد کرده بود.
@serat_zanjan
#فضیلت_حماقت
بازخوانی تحلیلی #منشور_روحانیت_امام قسمت ۶
امام خمینی:وقتی شعار جدایی دین از سیاست جا افتاد و فقاهت در منطق ناآگا‌هان غرق شدن در احکام فردی و عبادی شد و قهراً فقیه هم مجاز نبود که از این دایره و حصار بیرون رود و در سیاست و حکومت دخالت نماید، حماقت روحانی در معاشرت با مردم فضیلت شد.
📎#پی_نوشت_صراط:
روحانیت شیعه و کارکردهای آن در اندیشه امام خمینی(ره)
یافته های عملی نشان می‌دهد که اصلی ترین مانع بر سر منافع استعمارگران در جوامع اسلامی، اسلام و باورهای دینی مردم و روحانیت اصیل است. از اینرو، آنان حمله به اسلام و روحانیت را با دو هدف تعقیب کردند: اول تخفیف، استهزا کاهش شأن و منزلت روحانیت نزد مردم، به گونه ای که هرگونه حمایت مردمی را از آنان سلب نمایند.
دوم آنکه، به خود روحانیان بباورانند که دین، از سیاست و امور اجتماعی جداست و بدینسان انگیزه آنان را برای حرکت و اصلاح امور اجتماعی سلب کنند. این هدف با ترویج اندیشه جدایی دین از سیاست (سکولاریسم) دنبال شد. هرچند دشمنان تبلیغ میکنند که دین و شریعت از سیاست و اداره امور جامعه جداست، ولی با این حال، در همه مقاطع، نقش علما و روحانیان نقشی مهم و تأثیرگذار بوده است.
حضرت امام قدس سره به پیوند عمیق سیاست و دیانت معتقد بودند و با اندیشه جدایی دین از سیاست به شدت مخالفت میکردند. این موضوع با استفاده از دیدگاه ها و اندیشه های ایشان، مورد بررسی و بحث قرار گرفته است.
💡بازخوانی تحلیلی #منشور_روحانیت امام(ره)
روحانیت تکیه گاه محرومان
صد‌ها سال است که روحانیت اسلام تکیه‌گاه محرومان بوده است؛ همیشه مستضعفان از کوثر زلال معرفت فقهای بزرگوار سیراب شده‌اند.
📎#پینوشت
روحانیت مجاهد و انقلابی، در خدمات اجتماعی و دستگیری از مستضعفان، همیشه پیشتاز بوده اند و پیامبرگونه با حل نیازهای مادی ومعنوی مردم در کوچه و باراز، نفوذ عمیقی در دل مردم داشته اند.
ازجمله مصادیقی که برای مردم زنجان فراموش ناشدنی است، مرحوم حجت الاسلام سیدابوطاهر علوی است که همیشه درب خانه اش به روی مردم باز بود.
🔹️یکی از بزرگواران در تحلیل شخصیت ایشان، از تقابل "مردمی بودن" و "حکومتی بودن" سخن گفته بوده و ایشان را «مردمی غیرحکومتی» معرفی کرده بود.
درحالیکه واقع مطلب اینست که تمام کسانی که با این شخصیت برجسته اجتماعی ارتباط داشتند می دانستند که دغدغه انقلاب و حکومت اسلامی بود که ایشان را شب و روز، آن هم بصورت مخفیانه به درب خانه مردم محروم می کشاند.
تربازخوانی تحلیلی #منشور_روحانیت امام(ره)
🧷#پینوشت
مدیریت و راهنمایی جامعه در کشور اسلامی به عهده حوزه و روحانیت است؛
برخلاف تصوری که امروزه برخی از پژوهشگران وکنشگران دینی از جایگاه و رسالت اجتماعی حوزه و روحانیت دارند و ماموریت آن را صرفا در تطابق دین با نیازهای جامعه تعریف می کنند.
امام قدس سره هویت سیاسی اجتماعی روحانیت را بسیار فراتر معرفی نموده و خط کلی نقش آفرینی ایشان را در تسلط بر مشی فکری جامعه و سوق دادن نیاز های بشریت در جهت حقایق توحیدی ترسیم می کنند.
جامعه پردازی به معنای توحیدی اش در رجوع نیازهای مردم به ربّ الناس تحقق می یابد که روحانیت مسئولیت این امر خطیر را در حال و آینده به عهده دارند که درصورت بی توجهی نسب به آن، در رخدادهای اجتماعی غافلگیر شده و ضربه های مهلکی خواهند خورد.
🔎به نظر می رسد برای کسب چنین آمادگی باید چند امر را لحاظ کرد:
۱.تقوای الهی (ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا)
۲.بهره گیری از فلسفه تاریخ و عبرتهای آن
۳.توجه به سنتهای الهی در تدبیر جهان
۴.زمانه شناسی
۵.دشمن شناسی
۶.آگاهی کامل به مبانی دینی جهت استباط فروع مستحدث از آنها
#رسالت_حوزه_انقلابی
